بررسی سایه‌ی طالبان بر کار خبرنگاران زن در افغانستان
-
ناهید رسا
- ۱۴ ثور ۱۴۰۳
رسانه‌ی آوا: لیلا*در اوایل سال 2019 هم‌زمان با این‌که دانش‌جوی خبرنگاری در دانش‌گاه کابل بود؛ فعالیت و کار در رسانه را شروع کرد. او نزدیک به شش سال تجربه‌ی کاری با رسانه‌های مختلف چاپی، تصویری و شنیداری را دارد و شاهد ماجراهای بسیاری در رابطه به چالش‌ها فراروی خبرنگاران به ویژه زنان خبرنگار در جریان فعالیت‌اش بوده. اکنون هم بنابر تهدیدهایی امنیتی می‌خواهد با نام مستعار در گزارش ذکر شود.
لیلا می‌گوید: «من از نزدیک شاهد بودم که همکارانام را از پیش چشمان‌ام طالبان بردند و مورد بازجویی و شکنجه قرار دادند و خودم هم چندین بار در جریان تهیه‌ی گزارش از سوی طالبان تهدید شدم.» هم‌چنان لیلا از تجربه‌ی تلخ‌اش در جریان تهیه‌ی گزارش از حمله در مرکز آموزشی کاج یاد می‌کند و می‌گوید: «برای پوشش و تهیه‌ی گزارش از مرکز آموزشی کاج رفته بودم؛ در وضعیت که یک مادر فرزندش را از دست داده بود و می‌خواست با ما مصاحبه کند؛ طالبان اسرار داشت که بدون ماکس اجازه ندارد در تصویر حاضر شود، در حالی‌که من به عنوان خبرنگار بنابر قانون وضع شده از سوی آن‌ها ماکس داشتم.»
طالبان پس از تسلط دوباره در افغانستان؛ محدودیت‌های زیادی را بر زنان و کار آن‌ها در رسانه‌ها وضع نموده است. دست کم هفده بیانیه از سوی این گروه در رابطه با رسانه‌ها وضع شده است که مبنی بر ممنوع شدن کار خبرنگاران زن در رادیو و تلویزیون ملی، داشتن ماکس و پوشاندن صورت در رسانه‌ها و ممنوعیت مصاحبه‌ی زنان با مردان و بر عکس از آشکار ترین محدودیت‌های اعمال شده از سوی این گروه بر رسانه‌هاست.
لیلا با وجود تمام مشکلات اطلاع رسانی در کشور، تا چند ماه پیش به گونه‌ی رسمی در رسانه کار می‌کرد. اما اکنون به خاطر حفظ جان و امنیت روحی و روانی‌اش در خارج از کشور و در حالت تبعید به سر می‌برد. او زندگی در تبعید را مجبوری می‌خواند و می‌افزاید: «رویدادهای بی‌شماری در رابطه به بازداشت خبرنگارن را دیدم؛ این‌که در جریان تهیه‌ی گزارش از کودکان کار طالبان خبرنگار را بازداشت کرده و مستقیم به حوزه بردند، بدون هیچ نوع جرم و تخطی علیه این‌گروه، به اجبار اقرار و امضای همکارانام را در ورق‌ها گرفتند و هیچ شک وجود نداشت که روزی عین حالت بر من هم رخ می‌داد.»
فدراسیون خبرنگاران در تبعید هم به مناسبت سوم می روز جهانی آزادی مطبوعات با نشر اعلامیه‌یی گفته است که محدودیت‌های وضع شده رژیم طالبان بر فعالیت رسانه‌ای؛ خفه‌کردن آزادی بیان، محدودکردن کار زنان خبرنگار، سانسور پیش از نشر، بازداشت و شکنجه‌ی خبرنگاران تبدیل به یک امر عام شده و صدها خبرنگار و کارمند رسانه‌ی مجبور به ترک کشور شده و در کشور سومی روزهای تلخ مهاجرت را سپری می‌کنند.
ملکه* یکی دیکر از خانم‌های خبرنگار است که مدت سه سال می‌شود با رسانه‌های مختلف شخصی فعالیت دارد. او در سال 2022 از دانش‌کده‌ی ارتباطات و ژورنالیزم دانش‌گاه کابل فارغ شده و اکنون به عنوان خبرنگار با یکی از رسانه‌های خصوصی کار می‌کند. او می‌گوید: «کارکردن زنان در رسانه و در زمان و شرایط کنونی خیلی خفه‌قان آور و مشکل است. خودم خیلی زیاد شاهد تهدید، دشنام و تحقیر بودم. آزادی بیان در اصل وجود ندارد و اعمال فشار و محدودیت‌ها به خصوص برای من به عنوان یک زن تاثیر منفی گذاشته؛ چون هم‌واره در این ترس استم که مبادا طالبان از فعالیت کنونی‌ام آگاه شود و تمام زحمت‌های چندین ساله‌ام ضرب صفر شود. در افغانستان مسیر تحصیل تا کار در رسانه برای زنان همیشه پر از چالش و دغدغه است و ترس از دست‌دادن کار و نداشتن امنیت فکری بر زندگی من سایه انداخته و هر روز را با ترس می‌گذرانم.»
مرکز خبرنگاران افغانستان در جریان دوازده ماه گذشته از (می 2023 تا می 2024)، دست کم 136 رویداد نقض آزادی رسانه‌ها و خبرنگاران در کشور را ثبت کرده است که شامل هفتادودو مورد تهدید و شصت‌وچهار مورد بازداشت خبرنگاران است. افزون بر این، بررسی‌های مرکز خبرنگاران افغانستان نشان می‌دهد که میزان محدودیت‌ها به لحاظ ساختاری افزایش یافته و در کنار مداخله‌ی اداره استخبارات در امور رسانه‌ها، نقش وزارت امر به معروف و نهی از منکر در بازداشت و بازجویی از خبرنگاران پر رنگ شده است.
فرخنده محبی یکی دیگر از بانوان خبرنگار است که فعالیت رسانه‌ی‌اش را در سال 2017 از ولایت بغلان شروع کرده و تجربه‌ی کاری با رسانه‌های مختلف چون: تلویزیون آیینه، تلویزیون یک و آزانس خبری دی افغان را دارد. او در مورد تجربه‌ی کاری‌اش در رسانه می‌گوید این‌که همیشه با چالش‌ها روبرو بوده و کار رسانه‌ی در افغانستان هیچ‌گاهی خالی از مشکلات نمی‌تواند باشد. «قابل دست‌رس نبودن منابع، سرکوب آزادی بیان و حقیقت از سوی طالبان، بازداشت رییس و هم‌کار من در رسانه‌ای که کار می‌کردم به مدت سه شبانه روز و احتمال بازداشت خودم از سوی طالبان باعث شد کشور را ترک کرده و در بیرون از کشور پناهنده شوم.»
در همین حال، لیلا می‌گوید که درست است هنوز هم زنان در رسانه‌ها فعالیت می‌کنند؛ اما از دید طالبان زنان بیش‌تر منفور است و به عنوان جاسوس به آن‌ها می‌نگرند، او هم چنان آرزو دارد که افغانستان دوباره شاهد آزادی بیان باشد و آزادی بیان را که در طول بیست‌سال به دست آورده بود مثل گذشته حفظ کند.
هر چند تا پیش از حاکیمت طالبان هم، افغانستان یکی از خطرناک‌ترین کشورها برای خبرنگاران بود؛ اما پیش‌رفت چشم‌گیر در عرصه‌ی آزادی بیان، فعالیت بانوان در رسانه‌ها، تاسیس رسانه‌های زیاد، قانون رسانه‌های همه‌گانی و قانون دسترسی به اطلاعات از جمله دست‌آوردها و ارزش مهم برای کشور دانسته می‌شد که اکنون در خطر جدی نابودی قرار دارد.
نوت: مصاحبه شنونده‌گان به دلیل امنیتی به اسم مستعار در گزارش ذکر شده است.
- ۲۶ عقرب ۱۴۰۳
