نقش شبکه توسعه­‌ای آقاخان در بازسازی افغانستان

جمهوری مدارا: شبکه توسعه‌ای آقاخان که مجموعه‌ای از دفاتر و نمایندگی‌های تخصصی در راستای توسعه را شامل می‌شود، توسط شاهزاده کریم‌آقاخان، امام شیعیان اسماعیلی تاسیس و رهبری شد. شبکه توسعه‌ای آقاخان یکی از معدود سازمان‌های بین‌المللی است که به دور از بازی­‌های سیاسی در جهت خدمت به انسان­‌های محروم در بسیاری از کشورهای جهان فعالیت داشته و در بازسازی این کشورها نقش مؤثر داشته است. افغانستان یکی از این کشورهاست که پس از سال 2001 فعالیت­‌های این شبکه در آن بیشتر شده و در بخش­‌های مختلف به کمک مردم افغانستان شتافته است. این شبکه با داشتن بیش از ده هزار کارمند در 34 ولایت افغانستان به صورت مشارکتی فراهم آورنده‌ای کمک‌های مختلف در بخش‌های: مخابرات و ارتباطات، حکومت‌داری، صحت، تقویت زیربنا و انرژی، آموزش، زراعت، بانکداری، بازسازی آثار تاریخی، تحصیلات عالی،  فقرزدایی، حقوق زنان و کمک‌­های بشردوستانه است. ماموریت این شبکه نیز توسعه اجتماعی گفته شده است: «توسعه و ترویج ابتکار عمل و راه حل‌های خلاقانه برای مشکلاتی که مانع توسعه اجتماعی می‌شوند، در درجه اول در آسیا و آفریقا.»

نگاهی به فعالیت‌های شبکه توسعه‌ای آقاخان در افغانستان

فعالیت شبکه توسعه‌ای آقاخان در افغانستان، در دهه ۱۹۹۰ زمانی که توزیع کمک‌های غذایی از طریق برنامه‌های امدادرسانِ کمک‌های بشردوستانه متمرکز را آغاز کرد، جرقه زد. امروزه، رویکرد یکپارچه این شبکه، ورودی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای توسعه و ترقی را ترکیب می‌کند. توسعه اجتماعی و فعالیت‌های بشردوستانه این نهاد در بسیاری از ولسوالی‌ها و ولایات گسترش یافته است و میلیون‌ها نفر را تحت تاثیر قرار داده است.

این فعالیت‌ها شامل تلاش‌هایی برای دست‌رسی به موقع برای ۳۰ میلیون نفر از مردم کشور به مراقبت‌های بهداشتی با کیفیت است.

پروژه‌های اقتصادی شبکه توسعه آقاخان بیش از ۲۴۰ شهر و ولسوالی را در ۳۴ ولایت کشور در بر می‌گیرد. در زمينه مخابرات، صندوق توسعه‌اي اقتصادي آقاخان خدمات موبايل «جي‌اس‌ام» را به افغانستان آورده است. در سال ۲۰۰۳، شبکه توسعه‌ای آقاخان و شرکان آن، شرکت روشن (یا همان شرکت توسعه مخابراتی افغانستان، پیشتاز ترین فراهم کننده خدمات مخابراتی در افغانستان است که دارای ۶٫۵ میلیون مشترک فعال می باشد.) را راه اندازی و حمایت کردند؛ یک تأمین کننده و مجری مخابراتی سیار، که امروز یک محرک واقعی بازسازی و توسعه در افغانستان است. این شبکه تلفن همراه بیش از ۲۸۷ منطقه در کشور را پوشش می‌دهد. شرکت روشن با استخدام مستقیم حدود ۹۰۰ نفر و ایجاد اشتغال غیرمستقیم برای بیش از ۳۵۰۰۰ نفر، یکی از بزرگترین کارفرمایان خصوصی در کشور است.

درادامه نگاهی مختصر به فعالیت‌های شبکه توسعه آقاخان طی ۲۵ سال فعالیت آن در افغاستان خواهیم داشت:

1.توسعه اقتصادی: برای تحریک رشد اقتصادی بلندمدت در افغانستان، این شبکه در سراسر طیف متنوعی از فعالیت‌های مرتبط با این حوزه عمل کرده است: از کار با زنان و جوانان در جوامع روستایی به‌حاشیه رانده شده به منظور کمک به ایجاد کسب و کارهای نوپای خود، تا ساختن نیروگاه‌های آبی کمتر از کیلووات که به روشنایی خانه ها کمک می‌کنند، و یا احداث مدارس و مراکز بهداشتی در روستاهای دور افتاده، سرمایه گذاری در زمینه‌ای خدمات تلفن همراه در مقیاس بزرگ که پوشش شبکه را برای بیش از ۶٫۵ میلیون شهروند در ۳۴ ولایت کشور فراهم می‌کند.

2.حکومت‌داری خوب:  از سال 2003، بنیاد آقاخان (AKF) که زیرمجموعه شبکه آقاخان می‌باشد، بر روی ایجاد ظرفیت‌های انسانی و نهادی به عنوان یک شریک تسهیل کننده برای برنامه همبستگی ملی (NSP) کار کرده است. هدف از این برنامه، توان‌مندسازی جوامع محلی برای شناسایی و اجرای پروژه‌های توسعه‌ای است. همچنان بنیاد آقاخان (AKF) از نزدیک با وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان و اداره مستقل حکومتداری محلی (ارگان‌های محل) مشترکا کار کرد تا از رویکردی منطبق و سازگار با اولویت‌های دولت اطمینان حاصل کند.

3. منابع طبیعی:  با توجه به اینکه حدود ۸۰ درصد از جمعیت افغانستان به زراعت وابسته هستند، ورود به این بخش برای کاهش نرخ فقر مهم است. در طی ۱۰ سال گذشته، برنامه کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی (NRM) از سوی بنیاد آقاخان، از روندِ توزیع امکانات کشاورزی به فعالیت‌های پایدارتر تغییر کرده است که منجر به افزایش تولید، بهبود امنیت غذایی و ارتباطات قوی تر با بازارها برای کشاورزان محلی شده است.

4. توسعه فرهنگی: فعالیت‌های توسعه فرهنگی شبکه آقاخان با هدف حفظ و احیای میراث فرهنگی افغانستان و در عین حال تحریک توسعه اقتصادی محلی و همچنین بهبود کیفیت زندگی برای مردم ساکن در محله‌های اطراف در کابل، هرات، بامیان و بلخ است. پروژه‌های فرهنگیِ آن بیش از ۱۵۰ مکان تاریخی از جمله باغ بابر و چهلستون در کابل، ارگ هرات و مسجد نُه گنبد در بلخ و آرامگاه تيمور شاه را بازسازی کرده است.

– باغ بابر: در اوایل سال ۲۰۰۳، حفاظت از باغ بابر متعلق به قرن شانزدهم در کابل، جایی که اولین امپراتور مغول، ظهیر الدین بابر شاه در آن دفن شده است، آغاز شد.

– مقبره تیمورشاه: در یک منطقه تجاری شلوغ در مرکز کابل، حفاظت از مقبره تیمور شاه متعلق به قرن هجدهم در سال ۲۰۰۳ آغاز شد.

– پروژه‌های بازسازی شهری: از اوایل سال ۲۰۰۳، ۱۱ خانه و ۱۵ بنای تاریخی حفاظت شده اند و شرایط زندگی بیش از ۶۰ خانوار از طریق دسترسی به کمک های مالی در مقیاس کوچک و مشاوره ساختمانی در این منطقه و مناطق مجاور بهبود یافته است.

– بازسازی باغ و کاخ چهلستون: بر اساس احیای موفق و عملکرد پایدار باغ بابر، در سال ۲۰۱۵ مرکز فرهنگی آقاخان برنامه توان‌بخشی چند ساله باغ چهلستون را با هدف ارائه فضاهای عمومی با کیفیتی بالا برای تعاملات اجتماعی و فرهنگی، برنامه‌های آموزشی و فعالیت‌های ورزشی و تفریحی آغاز کرد.
– مرمت کاخ استور: این کاخ توسط نهاد فرهنگی آقاخان (AKTC) با همکاری دولت‌های افغانستان و هند به عظمت سابق خود بازگشته و بازسازی شده است. این پروژه حفاظتی که بیش از ۳۰۰ صنعتگر و کارگر افغان را به کار گرفت و ۲۸۲۰۰۰ نفر در روز اشتغال ایجاد کرد، در ماه جولای سال ۲۰۱۶ تکمیل شد.

5. خدمات محلی: یکی از مهمترین مسائل که از طرف بنیاد آقا خان همواره مورد توجه قرار گرفته مسایل بهداشتی و مراقبت‌های اولیه در سطح محلات به خصوص آب و فاضلاب و آگاهی بهداشتی است. در این راستاها تاکنون بیش 1200 چاه آب حفر گردیده، بیش از 40 شبکه آب­رسانی ساخته شده و صدها باب دست­شویه اعمار گردیده است. همچنین هزاران آب­بند(چک دم) برای مدیریت آب­های برف و باران و جلوگیری از تخریب سیلاب‌ها ساخته شده است.

6. کمک های بشردوستانه:  تاکنون ده‌ها پروژه توزیع مواد غذایی، توزیع پول نقد و برنامه‌های کار در مقابل غذا از سوی شبکه آقا خان در ولایت‌های مختلف تطبیق شده است. از آنجایی که افغانستان به شدت مستعد بلایای طبیعی متعدد از جمله زلزله، رانش زمین، سیل و ریزش بهمن است. شبکه توسعه آقاخان علاوه بر کمک‌های بشردوستانه، تیم‌های مدیریت اضطراری برای پاسخ به بلایای طبیعی در حین انجام ارزیابی مخاطرات را نیز آموزش داده است. این شبکه تاکنون ده‌ها هزار داوطلب را برای مدیریت و نحوه‌ای صحیح واکنش به بلایا در سراسر آسیای مرکزی و جنوبی آموزش داده است.

7. تامین مالی و اعتبارات خُرد: شبکه توسعه‌ای آقاخان در ارائه وجوه مالی خُرد به منظور تقویت مشاغل محلی و نوپا و همچنین نوآورانه و انعطاف پذیر در افغانستان پیشگام بوده است که نقش مهمی در توسعه اقتصادی در مناطق روستایی دارد. بخش مالی خُرد، تنها به حدود 25000 وام گیرنده در کشور می رسد که کمتر از 1 درصد جمعیت بزرگسال می‌باشد. این شبکه برنامه‌های اعتبارات خُرد را در اوایل سال 2002 تأسیس و در سال 2004، اولین بانک تامین مالی خُرد را راه اندازی کرد.

8. صحت: در این بخش شبکه توسعه­ای آقاخان خدمات زیادی از 1990 تا امروز به مردم افغانستان انجام داده است. یکی از مهم‌ترین پروژه‌های این شبکه، تأسیس انستیتوت طبی فرانسه برای مادران و اطفال (FMIC) در کابل است که با همکاری دولت‌های افغانستان و فرانسه، دانشگاه آقاخان و نهاد بشردوستانه "زنجیر امید" ایجاد شده است. این انستیتوت خدمات صحی را با کیفیت بین‌المللی به شهروندان افغانستان ارائه می‌دهد و برنامه‌های آموزشی برای تربیت متخصصین صحی برگزار می‌کند. تا سال ۲۰۱۹، ۴۵ داکتر در برنامه اکمال تخصص این انستیتوت آموزش دیده‌اند.

علاوه بر FMIC، شبکه انکشافی آقاخان در ولایات مختلف افغانستان، از جمله بامیان، بدخشان و تخار، مراکز صحی تأسیس و تجهیز کرده است. این مراکز خدمات بهداشتی اولیه، برنامه‌های ویژه بهداشت مادر و کودک و آموزش کارمندان صحی را ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، در ولایت بامیان، این شبکه با بودجه‌ای بالغ بر ۱۶.۶ میلیون دالر، به ارائه خدمات صحی و توسعه اجتماعی می‌پردازد.

در مواجهه با بحران‌ها، شبکه انکشافی آقاخان نقش فعالی داشته است. در جریان همه‌گیری ویروس کرونا، این شبکه با تخصیص کمک ۱۰ میلیون یورویی از سوی اتحادیه اروپا، پروژه‌های بهداشت و درمان را در ۱۰ ولایت افغانستان برای مبارزه با این ویروس اجرا کرد.

همچنین، این شبکه در زمینه آموزش و توانمندسازی کارمندان صحی فعالیت دارد. به طور مثال، شفاخانه FMIC حدود ۱۷ هزار کارمند صحی را در بخش‌های مختلف آموزش داده است.

9. آموزش و تحصیلات عالی: شبکه انکشافی آقاخان (AKDN) در افغانستان دستاوردهای قابل توجهی در بخش آموزش و تحصیلات عالی داشته است. یکی از مهم‌ترین این دستاوردها، فراهم‌سازی فرصت‌های تحصیلی برای دانشجویان افغان در دانشگاه آسیای میانه است. این دانشگاه در سال ۲۰۰۰ با همکاری کشورهای تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان و مشارکت بنیاد آقاخان تأسیس شد و هرچند در افغانستان شعبه‌ای ندارد؛ اما تا سال ۲۰۲۰ بیش از ۵،۶۸۴ دانشجوی افغان در آن پذیرفته شده‌اند. همچنین، برنامه‌های آموزش زبان انگلیسی این دانشگاه در ولایت بدخشان افغانستان راه‌اندازی شده است. ​BBC

علاوه بر این، شبکه انکشافی آقاخان دوره‌های آموزشی زبان و کامپیوتر را در مناطق مختلف افغانستان، به‌ویژه در ولسوالی‌های بدخشان، برگزار کرده است. این دوره‌ها به هزاران نفر فرصت یادگیری مهارت‌های جدید را فراهم کرده و به توسعه ظرفیت‌های انسانی در کشور کمک نموده است. ​BBC

همچنین، این شبکه با حمایت لوجستیکی از مکاتب در سراسر افغانستان، به بهبود زیرساخت‌ها و کیفیت آموزش در کشور کمک کرده است. در مجموع، خدمات آموزشی بنیاد آقاخان به بیش از ۳۲ هزار نفر در افغانستان رسیده است.

شبکه توسعه آقاخان و دادخواهی بین المللی برای افغانستان

شبکه توسعه آقاخان در بسیاری از نشست­های بین المللی که در راستای خدمت­رسانی به مردم افغانستان تدویر می­گردد، حضور داشته و برای رساندن کمک­های بشردوستانه به این مردم، با جوانب ذی دخل در سطح بین المللی دادخواهی و گفتگو کرده است. یکی از این موارد شرکت در نشست ژنو است که به تاریخ ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۱، به دعوت آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد در نشست عالی وزیران پیرامونِ وضعیت بشردوستانه در افغانستان شرکت کرد و بیانیه ای را ارائه کرد. این نشست مهم به منظور برجسته کردن نیازهای حاد در افغانستان و اقدامات فوری جامعه بین المللی برای حمایت از مردم افغانستان در زمان نیاز آن‌ها تشکیل شده بود. شبکه توسعه‌ای آقاخان در بیانیه‌ای که توسط مایکل کوشر، مدیر کل بنیاد آقاخان ارائه شد، تأکید کرد که تعهد آن به مردم افغانستان استوار و تزلزل‌ناپذیر است.

دفاتر شبکه توسعه‌ای آقاخان بیش از سه دهه در سطح جامعه برای حمایت و کمک به مردم افغانستان و در جهتِ تحقق بخشیدن به آرزوهای خود برای زندگی بهتر فعالیت کرده اند. مایکل کوشر گفت: «این کار ادامه دارد و ما کارهای بیشتری نیز انجام خواهیم داد.» «تجربه به ما می‌آموزد که تعامل و مشارکتِ مصمم، شفاف و فراگیر به رهبری و هدایت خودِ افغان‌ها، می‌تواند ریشه گرفته، موفق شده و تغییر واقعی و پایدار را به ارمغان بیاورد.» وی همچنین افزود «بیایید به چند دهه پیشرفت پشت نکنیم. از دو سوم جمعیت کشور که زیر ۲۵ سال سن دارد و نسلی است که زیر سایه‌ی جنگ – ولی با امیدهایی قوی برای زندگی بهتر- رشد کرده ‌اند، رو بر نگردانیم.»

به گزارش وب سایت این شبکه، کوشر همچنین تأکید کرد که راهکارهای فوری و متناظر را باید به سرعت در افغانستان برای جلوگيری از بحران دیرپا، تکان‌دهنده و بی ‌ثبات‌کننده انجام داد، مواردی چون: ترمیم و بازگرداندن سیستم بانکی برای تسهیل نقل و انتقالات بین ‌المللی و فراهم کردن پشتیبانی مالی ضروری و دسترسی به بازارها؛ صدور جواز حمایت مستقیم بدون تأخیر برای ارائه ‌دهندگان مراقبت بهداشتی و آموزش؛ تمهید کمک غذایی همه شمول و برنامه‌ های کاری برای مقابله با استیصال؛ و رفع موانع کمک‌‌هایی که تا کنون برای پشتیبانی مستقیم از مردم افغانستان اجازه داده شده است؛ ارایه‌ کمک عاجل، و ابزارها و وسایل کاهش وابستگی به این قبیل کمک‌ها در آینده. بدین ترتیب شبکه انکشافی آقاخان از جامعه جهانی می خواهد که افغانستان را رها نکند، چراکه اکنون زمان حضور، ماندن در گفتگو و همکاری با جوامع برای صلح، انسجام، فرصت و رفاه است.

در نهایت باید گفت امروز افغانستان با چندین بحران همزمان مواجه است و پس از چرخش تحولات اخیر در منطقه، دستاوردهای توسعه مثبت جامعه مدنی افغانستان در مشارکت با سازمان‌های غیر دولتی و سازمان‌های چند جانبه در خطر از دست رفتن است. همچنین با تهدیدهایی چون خشک‌سالی‌های اخیر، افزایش گرسنگی و سوء تغذیه، فقدان خدمات دولتی و بیکاری روزافزون، وضعیت حساس و شکننده‌ای افغانستان قویا بایستی مورد توجه و تمرکز بازیگران کمک‌رسان قرار گرفته و برای ممانعت از فروافتادن این کشور در بحران انسانی و از دست رفتن دستاوردهای بیست‌ساله آن، به حمایت از محرک‌های تولید و توسعه و تداوم سرمایه گذاری پرداخت. همان گونه که شبکه توسعه آقاخان از جامعه جهانی خواست تا در فعالیت‌های مرتبط با افغانستان همچنان در ارتباط و تعامل باقی بمانند و با دلسوزی و آینده نگری برای رسیدگی به شرایط وخیم انسانی در افغانستان اقدام کند.