حادثه یازدهم سپتامبر؛ مسیر طالبان و القاعده از گذشته تا امروز

جمهوری مدارا: حمله‌ی11سپتامبر2001 به برج‌های دوگانه مرکز تجارت جهانی در نیویارک، یکی از برجسته‌ترین و تکان‌دهنده‌ترین حوادث تروریستی تاریخ معاصر جهان بود. این حمله توسط گروه القاعده به رهبری اسامه بن لادن انجام شد که منجر به کشته شدن بیش از 3000 نفر و تخریب دو برج اصلی شد. این رویداد نه تنها به طور مستقیم آمریکا را تحت تأثیر قرار داد، بلکه پیامدهای گسترده‌ای برای سیاست بین‌المللی، امنیت جهانی و جنگ علیه تروریسم داشت. اما پیامد حادثه 11 سپتامبر بر افغانستان که آن زمان تحت تسلط گروه طالبان بود، بیشتر از هر کشوری دیگری سنگین تمام شد. در این گزارش بصورت مختصر در مورد این رویداد اشاره می‌کنم.

11 سپتامبر چگونه اتفاق افتاد؟

در 11 سپتامبر 2001، چهار هواپیمای تجاری توسط 19 عضو القاعده ربوده شدند. دو هواپیما به برج‌های دوگانه مرکز تجارت جهانی برخورد کردند، یکی به پنتاگون (دفتر وزارت دفاع آمریکا) اصابت کرد و چهارمی در مزرعه‌ای در پنسیلوانیا سقوط کرد، پس از آن‌که مسافران تلاش کردند کنترل هواپیما را به دست گیرند. این حملات با استفاده از شیوه‌های غیرمعمول و بدون هشدار انجام شد، به نحوی که جامعه جهانی و حتی دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا را شوکه کرد. این حادثه نه تنها از لحاظ فنی بی‌سابقه بود، بلکه نشان‌دهنده ظرفیت گروه‌های تروریستی برای انجام عملیات‌های پیچیده و کشتار جمعی در کشورهای هدف بود.

القاعده که مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت، تحت حمایت طالبان در افغانستان فعالیت می‌کرد. پس از فروپاشی شوروی در افغانستان، طالبان که در اواسط دهه 1990 میلادی قدرت را در این کشور به دست گرفتند، محیطی مناسب برای رشد گروه‌های افراط‌گرا و تروریستی فراهم کردند. القاعده به رهبری بن لادن، که در پی جنگ‌های جهادی علیه شوروی محبوبیت و نفوذ یافته بود، از پناهگاه افغانستان برای سازماندهی و اجرای این حملات استفاده کرد.

افغانستان در آتش خشم جامعه جهانی با محوریت آمریکا

پس از حمله 11 سپتامبر، آمریکا با همراهی ائتلافی بین‌المللی وارد جنگ افغانستان شد. هدف اولیه این عملیات سرنگونی گروه طالبان و از بین بردن شبکه‌های القاعده بود. نیروهای بین‌المللی در اکتبر 2001 وارد جنگ در افغانستان شد و طی مدت کوتاهی طالبان از قدرت برکنار شدند، هرچند این گروه هرگز به طور کامل شکست نخورد و اعضای آن به نواحی مرزی افغانستان، مناطق جنوبی و پاکستان عقب‌نشینی کردند تا این‌که سرانجام برای بار دوم طالبان در 15 آگست 2021 دوباره کنترول افغانستان را بدست گرفتند.

این جنگ، یکی از طولانی‌ترین و پرهزینه‌ترین جنگ‌های آمریکا و جهان غرب بود که پیامدهای گسترده‌ی داشت. با وجود تلاش‌های گسترده برای برقراری صلح و ایجاد دولت مستحکم در افغانستان، فساد، عدم امنیت و حضور گسترده طالبان در مناطق مختلف کشور، مانع از برقراری ثبات پایدار شد. القاعده و طالبان از خلأهای امنیتی استفاده کرده و به طور مستمر به عملیات‌های تروریستی و تخریبی خود ادامه دادند. در طول حکومت 20 ساله جمهوریت در افغانستان، طالبان در همکاری با القاعده حملات خونین را بر نظامیان و غیر نظامیان سازماندهی کردند تا این‌که سرانجام بار دیگر با متوسل شدن به خشونت، کنترول افغانستان را بدست گرفتند.

طالبان و القاعده: گذشته و امروز

از زمان سقوط گروه طالبان در 2001، این گروه همچنان به القاعده وفادار ماند. بسیاری از فرماندهان طالبان از همکاری با بن لادن و رهبران القاعده به عنوان یکی از اصول اصلی خود یاد کردند. این ارتباط در طول دودهه بعد از 11 سپتامبر برقرار ماند. هرچند که برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که القاعده به دلیل فشارهای نظامی و امنیتی در سال‌های اخیر ضعیف شده است؛ اما روابط ایدئولوژیک و سازمانی میان این دو گروه همچنان مستحکم است. سازمان‌های استخباراتی آمریکا گزارش‌های از پیوندهای خانواده‌گی میان اعضای گروه طالبان و القاعده نیز بیرون داده اند. این نشان می‌دهد که ارتباط نزدیک بین این دو گروه تروریستی تاکنون همچنان پایدار باقی مانده است.

پس از به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان در آگست 2021، نگرانی‌های زیادی در سطح بین‌المللی در خصوص همکاری‌های جدید میان این گروه و القاعده به وجود آمد. گزارش‌های امنیتی نشان می‌دهد که القاعده از این تحولات برای تجدید نیرو در منطقه بهره برده و احتمالا به دنبال بازسازی و تقویت زیرساخت‌های خود در افغانستان است. با وجود این، طالبان به طور رسمی اعلام کرده‌اند که اجازه نخواهند داد افغانستان به پایگاه تروریسم جهانی تبدیل شود، هرچند که برخی کارشناسان بین‌المللی معتقدند این بیانیه‌ها بیشتر جنبه‌ی تاکتیکی دارند تا سیاست اجرایی گروه طالبان. دست راست اسامه بن‌لادن ایمن الظواهری توسط سازمان اطلاعاتی سیا در قلب کابل شناسایی و توسط دو موشک ای‌جی‌ام-۱۱۴ هل‌فایر کشته شد. کشته شدن ایمن الظواهری در کابل تحت حاکمیت طالبان، بار دیگر گمانه‌زنی‌های بین‌الملی در مورد ارتباط تنگاتنگ میان این دو گروه تروریستی را بیشتر نموده است. اما طالبان هرگونه ارتباط با القاعده را رد می‌کنند.

مذاکرات آمریکا و طالبان: از دوحه تا سقوط کابل

یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر در روابط میان آمریکا و طالبان، مذاکرات صلح در دوحه قطر بود که توافق‌نامه‌ی نیز در سال 2020 بین دو طرف به امضا رسید. این توافق‌نامه میان ایالات متحده و طالبان شامل خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در ازای تعهد طالبان برای قطع روابط با گروه‌های تروریستی از جمله القاعده و جلوگیری از تبدیل شدن خاک افغانستان به پناهگاه گروهای تروریستی بود. اگرچه این توافق، پایان حضور 20 ساله‌ی نیروهای آمریکایی را در افغانستان رقم زد؛ اما پیامدهای آن به سرعت نمایان شد، از جمله حضور ایمن الظواهری و کشته شدن وی در کابل، معادله‌های زیادی سیاسی را در سطح بین‌المل دیگرگون کرد.

اکنون ظاهرا جامعه بین‌الملی برای اینکه با طالبان چه باید بکند، در سرگردانی به‌سر می‌برد. سه سال از سقوط افغانستان به دست طالبان می‌گذرد؛ اما تاهنوز جامعه بین‌الملی هیچ گونه سیاست مشخصی که بتواند به بهبود وضعیت در افغانستان منجر شود در قبال این گروه در پیش نگرفته و بیشتر با مماشات با این گروه برخوردمی کند. این نشان می‌دهد که طالبان بار دیگر جهان را در یک شوک قرار داده است.

ارتباط طالبان با دیگر گروه‌های تروریستی

با وجود وعده‌های طالبان به جامعه بین‌المللی در خصوص عدم همکاری با گروه‌های تروریستی، شواهد نشان می‌دهد که این گروه همچنان به همکاری با القاعده و برخی دیگر از گروه‌های افراطی منطقه ادامه می‌دهد. شبکه حقانی به عنوان یکی از بازوان قدرتمند طالبان نه تنها روابط نزدیکی با القاعده دارد، بلکه در طول سال‌ها با گروه‌های دیگری مانند لشکر طیبه و تحریک طالبان پاکستان نیز همکاری‎های نزدیک داشته است.

علاوه بر القاعده، طالبان به دلیل ارتباط با گروه‌های افراطی محلی و منطقه‌ای مانند داعش خراسان نیز زیر ذره‌بین قرار گرفته‌اند. داعش خراسان یکی از گروه‌های اصلی مخالف طالبان است که در مناطق شرقی و شمالی افغانستان فعالیت می‌کند و به طور مداوم با نیروهای طالبان درگیر می‌شود. هرچند طالبان و داعش اهداف متفاوتی دارند؛ اما وجود هر دو گروه در افغانستان، به شدت نگرانی‌های امنیتی را در سطح بین‌المللی افزایش داده است. در این اواخر داعش خراسان حملات انتحاری و انفجاری متعددی را در کابل و بیشتر در مناطق هزاره‌نشین انجام داده است.

سخن پایانی

حادثه 11 سپتامبر، به عنوان یکی از وقایع بی‌پیشینه تاریخ معاصر، نه تنها مسیر سیاست خارجی آمریکا را در قبال افغانستان تغییر داد؛ بلکه باعث آغاز جنگی طولانی در افغانستان شد و با بازگشت دوباره طالبان به قدرت در سال 2021، نگرانی‌ها درباره تجدید فعالیت‌های گروه‌های تروریستی در منطقه افزایش یافته است. روابط دیرینه‌ی طالبان با القاعده و سایر گروه‌های تروریستی همچنان به عنوان یک تهدید جدی در امنیت جهانی و منطقه مطرح است. اکنون که جهان در حال نظارت بر تحولات افغانستان است، پرسش‌های کلیدی درباره آینده‌ی این کشور و نقش طالبان در صحنه‌ی بین‌المللی بی‌پاسخ مانده‌ است. دیده شود این‌بار افغانستان تحت حاکمیت طالبان به کدام مسیر کشانده می‌شود؟ آیا حادثه 11 سپتامبر بار دیگر تکرار می‌شود؟