این‌جا یک دانشگاه دفن است؛ هشتمین سال‌یاد حمله بر جنبش روشنایی

جمهوری مدارا: هشت سال پیش در 2 اسد سال 1395 بزرگ‌ترین جنبش مدنی عدالت‌خواهی در کابل مورد حمله قرار گرفت. این حمله در پی برگزاری بزرگ‌ترین تظاهرات مسالمت آمیز انجام شد که در آن صدها هزار نفر در اعتراض به تغییر مسیر برق وارداتی توتاپ به جاده‌ها ریخته بودند تا صدای عدالت‌خواهی و حق‌خواهی را بلند کند.

این حرکت مدنی در میدان دهمزگ مورد حمله قرار گرفت که در نتیجه آن 86 تن کشته شده و حدود 400 تن دیگر زخمی شدند. حمله خونین بر جنبش روشنایی در نوع خود بی‌پیشنه‌ترین رویداد تروریستی در افغانستان محسوب می‌گردد و از آن روز تاکنون هشت سال سپری شده است.

اگرچه کمی بعدتر، حمله برجنبش روشنایی را گروه داعش برعهده گرفت؛ اما ابعاد این حمله و تلاش‌ها برای بازداشت و پاسخ‌گو ساختن عاملان آن تا زمان سقوط حکومت پیشین افغانستان هم‌چنان در هاله‌ای از ابهام باقی ماند. 

پس از حمله بر جنبش روشنایی، وضعیت در افغانستان به خصوص در بزرگ شهرهای چون شهر کابل تغییر کرد و فضا برای حرکت‌های مدنی و اعتراض‌های مسالمت آمیز تنگ شد و نیز حمله بر جنبش روشنایی سرآغاز حملات هدف‌مندانه بر مردم هزار شد که در سال‌های بعد از آن صدها تن در اثر این گونه حملات سازماندهی شده کشته و هزاران دیگر زخمی شدند. این حملات هدف‌مند در مراکز آموزشی، مکتب‌ها، مساجد، ورزش‌گاه‌ها، زایش‌گاه‌ها و حتا در سالن‌های عروسی جان شمار زیادی از هزاره‌ها را گرفت.

جنبش روشنایی پس از آن تشکیل شد که حکومت پیشین افغانستان تصمیم گرفت مسیر انتقال برق وارداتی ترکمنستان از مسیر بامیان را تغییر داده و مسیر سالنگ را جایگزین آن کند. این تصمیم در جلسه (۱۱ ثور۱۳۹۵) کابینه به تصویب رسید.

تصمیم حکومت مبنی بر جاگزینی مسیر انتقال برق وارداتی ترکمنستان، اعتراض‌ مردم را برانگیت و در پی آن جنبش روشنایی که متشکل از مسئولان شماری از احزاب سیاسی، نمایندگان پارلمان، استادان و دانش‌جویان دانش‌گاه‌ها و فعالان مدنی و عامه مردم و عمدتا هزاره‌ها بود، شکل گرفت.

در پی کش‌وقوس‌های فراوان بین دولت پیشین افغانستان و جنبش روشنایی، سرانجام این جنبش به روز دوم اسد سال 1395 تظاهرات گسترده و بی‌مثالی را در شهر کابل برگزار کرد و در آن از حکومت وقت افغانستان خواست تا مسیر انتقال پروژه برق 500 کیلو ولت ترکمنستان را به مسیر اصلی آن بامیان باز گرداند.

این تظاهرات بزرگ که با شرکت صدها هزار نفر برگزار شده بود، در میدان دهمزنگ کابل مورد حمله قرار گرفت که در اثر آن حمله نزدیک به صد نفر کشته شده و صدها تن دیگر نیز زخمی شدند. قربانیان حمله بر جنبش روشایی عمدتا جوانان تحصیل کرده و دانش‌جوی هزاره بودند که برای یک مطالبه عدالت‌خواهانه به میدان آمده بودند.

کابل در بعد ظهر دوم اسد 1395 شاهد حادثه حولناکی بود، امبولانس‌‌ها یکی پی دیگری برای انتقال کشته شدگان و زخمی‌های حادثه به میدان دهمزنگ می‌آمدند و اجساد و جنازه‌ها را به شفاخانه‌های مختلف شهر کابل انتقال می‌دادند. شفاخانه‌های نزدیک به محل حادثه برای پذیرایی از اجساد کشته شدگان و رسیدگی به زخمی‌ها جا کم می‌آوردند. خانواده‌های قربانیان برای آن‌که از سرنوشت بستگان خود مطلع شوند پشت در شفاخانه‌ها صف کشیده بودند.

حمله بر جنبش روشنایی و قربانی شدن صدها تن در یک اعتراض مسالمت آمیز و دادخواهانه، واکنش‌های گسترده ملی و بین المللی را در پی داشت.

نماینده‌ی ویژه‌ی بانکی‌مون، دبیرکل آن وقت سازمان ملل‌متحد در افغانستان حمله بر جنبش روشنایی را مغایر با ارزش‌ها جهانی دانسته و آن حمله‌ی نفرت‌انگیز را بر کسانی خواند که به گفته او از حقوق انسانی‌ خویش کار می‌گرفتند.

بخش حقوق بشر یوناما یا دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در کابل، آن حمله را، حمله بر یک مظاهره صلح‌آمیز عنوان کرده و گفته بود که در حمله 23 جولای به شکل عمدی غیرنظامیان هدف قرار گرفته و باعث ترس و وحشت در بین افراد ملکی شده است.

یوناما حمله بر جنبش روشنایی را نقض آشکار حقوق بشردوستانه‌ی بین المللی خوانده و گفته بود که ممکن است این حمله یک جنایت جنگی شمرده شود. یوناما در گزارشی که ماه میزان همان سال منتشر کرد؛ گفته بود که در این حمله 85 تن کشته و بیش از 400 تن دیگه زخمی شدند که تمامی آن‌ها مرد و هزاره‌های شیعه مذهب بودند.

سازمان عفو بین‌الملل حمله بر جنبش روشنایی را بیان‌گر بی‌اعتنایی کامل گروه‌های مسلح به زندگی انسان دانسته و گفته بود که چنین حملاتی یادآور آن است که جنگ در افغانستان در حال تشدید است که پیامدهای آن زنگ خطری برای حقوق بشر در این کشور است..

مقام‌ها و رهبران حکومت وقت افغانستان که در برابر خواسته‌ها و مطالبات جنبش روشنایی به ضوح ایستادگی کردند نیز حمله بر جنبش روشنایی را محکوم کرده و آن را تلاش برای ایجاد تفرقه و نفاق در افغانستان عنوان کرده بودند.

کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در آن زمان و در واکنش به حمله بر جنبش روشنایی آن را "قتل‌عام مردم بی‌گناه" و "جنایت جنگی" خوانده بود.

امروز 2 اسد 1403 به مناسبت هشتمین سال‌روز حمله بر جنبش روشنایی و کشته و زخمی شدن صدها تن در آن حادثه خونین، موجی از واکنش‌ها در فضای مجازی از سوی مردم افغانستان چه در داخل و چه در خارج از کشور به راه افتاده است.

مردم افغانستان با انتشار عکس‌های حمله بر جنبش روشنایی در میدان دهمزنگ و همرسانی عکس‌های قربانیان، تظاهرات جنبش روشنایی برای تغییر مسیر وارداتی ترکمنستان یا 500 کیلوولت را حرکت یگانه و تکین در تاریخ افغانستان خوانده و یاد قربانیان این جنبش مدنی را گرامی داشته اند.

کاربری به نام عیسی مسیح در فیسبوک نوشته است که : «در این روز ما جوانانی را از دست دادیم که در روزهای سخت و دشوار می توانستیم بر شانه‌هایشان تکیه کنیم و فانوس شب را با  شمع وجودشان روشن نگه می داشتیم اما دریغ ، دریغ ... که این سرزمین جای برای جوانان خوش تیب و مرتب نیست.»

شماری از کاربران فضای مجازی  با شاره به این‌که امروز درد مردم هزاره در افغانستان «فرق است نه برق» استبداد و انحصار قدرت را یگانه مانع در برابر تحقق مطالبات و خواسته‌های حق طلبانه مردم عنوان کرده و تأکید می ورزند که حذف دیگران به خصوص اقلیت‌های قومی نمی تواند بن بست قضیه افغانستان را از مسیر راه بردارد.

بخش اعضم اجساد قربانیان جنبش روشنایی در تپه‌ای در دامنه‌ی کوه قوریغ در غرب کابل دفن شده است و این تپه پس از آن به "تپه جبنش روشنایی" مسما گردید. کاربری در فیسبوک و با همرسانی عکس از این تپه نوشته است که «این‌جا یک دانشگاه دفن است» اشاره او به قربانیان جنبش روشنایی است که اکثریت آنان جوانان تحصیل‌کرده و دانش‌جو بودند.